لطفا عوامل و آثار و عواقب فردی و اجتماعی بغض و کینه را برای اینجانب بیان نمایید؟
به طور کلی زندگی، اخلاق و معنویت عرصه روابط انسان با خود، خداوند، جامه و طبیعت است. دراین میان عرصه روابط اجتماعی، نقش بسیار تعیین کننده ای در ساخت و ساز شخصیت انسان دارد. شخصیت اخلاقی و صفات باطنی انسان بیشتر در عرصه رابطه با یدگر انسان ها شکل می گیرد و حتی این روابط در تنظیم رابطه با خداوند و خود نیز تأثیر می گذارد. مردم بندگان خدای واحدی هستند و محبت و روابط صمیمانه با مخلوقات الهی جدای از رابطه محبت آمیز با خداوند نیست. همه مردمان اعضای یک خانواده اند و پیکر واحدی را تشکیل می دهند که اگر عضوی از این پیکر دچار آسیب شود، سایر اعضاء از آن آسیب در امان نمی مانند. به قول شیخ اجل سعدی:
بنی آدم اعضاء یک پیکرند که در آفرینش ز یک گوهراند

چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار

تو کز محنت دیگران بی غمی نشاید که نامت نهند آدمی

تنظیم نیکوی مناسبات اجتماعی علاوه بر تأثیری که در ساخت شخصیت خود و تنظیم رابطه محبت آمیز با خداوند دارد تأمین کننده رفاه، آسایش، امنیت و آرامش زندگی عادی و طبیعی انسان نیز هست. کسی که رابطه خوشی با مردم ندارد، با خلق خداوند و بدخواهی و دشمنی می کند و کینه ایشان را به دل می گیرد، هم درون خویش را تیره و تاریک می سازد، هم به لحاظ ساخت و ساز انسانی و روند تکاملی دچار خسارتی عظیم می شود و هم به لحاظ سلامت و امنیت زندگی عادی خود ضرر می کند. در عرصه روابط اجتماعی خود ما شاهدیم که افراد کینه توز و پر برخورد، چه زندگی سخت، پر استرس و رنج آوری دارند و در مقابل آدم های با گذشت، نرم خو و بردبار که عیوب و بدی های یدگران را یا نمی بینند و یا به دل نمی گیرند چه زندگی راحت و خوشی را سپری می نمایند.

کینه چیست؟
کینه خشم فرو خورده و نوعی عقده روانی است. در تفاوت میان کینه و عداوت گفته اند: تفاوت این دو در باطنی و ظاهری بودن آنها است. کینه یعنی دشمنی پنهان و عداوت، یعنی دشمنی آشکار. خطر کینه برای صاحب آن دائمی است زیرا که درون او را سرشار از احساس بد، تنفر می کند و شادی اش را می زداید و برای طرف مقابل آنگاه خطر ساز می شود که به صورت دشمن و رفتار کینه توزانه ظاهر شود.
کینه و دشمنی به طور کلی یکی از عوامل مهمی است که زندگی فردی و اجتماعی انسان را تهدید می کند و با امنیت، سلامت، آرامش و خوشی زندگی در تضاد است.

زمینه ها و عوامل:
1. مهم ترین عامل حدوث کینه خشم و غضب است. در کتاب علم اخلاق اسلامی آمده: «حقد (کینه) پنهان کردن دشمنی در دل است و آن ثمره غضب است زیرا غضب وقتی به سبب عجز از انتقام نتوانست تشفی پیدا کند و آرام بگیرد، به ناچار فرو خورده می شود و به صورت حقد و کینه در می آید.»علم اخلاق اسلامی، ج 1، ص 379
کینه یکی از مهلکات بزرگ است. امام خمینی(ره) گفته: «یکی از مفاسد اخلاقی خشم گرفتن بر مردم، کینه بندگان خدا است که از این خلق ناهنجار زاییده می شود و ممکن است تا ابد انسان را گرفتار کند در دنیا به زحمت و بلیه و در آخرت به عذاب و عقاب».چهل حدیث، ص 138
کینه با ایمان به خداوند و این که خلایق بندگان و فعل خدای تعالی هستند نمی سازد. رسول خدا(ص) فرموده: «المؤمن لیس بحقود؛ مؤمن کینه توز نیست.»
2. دیگر از عوامل کینه، بدگمانی و سوء ظن نسبت به بندگان خدای است. در کتاب شریف شررح مصباح الشریعه آمده که پیامبر خدا(ص) فرمود: «گمان خود را به برادران مأمن نیکو گردانید، چرا که حسن ظن به مأمن موجب صفای دل و پاکی طبع است و منشأ بسیاری از کدورت های مردم چیزی جز سوء ظن نیست که اگر بدن به حسن ظن شود کدورت باطن و کینه نیز به دل به صفا و جلا می شود و هر که چنین است در هیچ کسی جز خیر و خوبی نمی بیند و با هیچ کس صاحب کینه نمی شود.»شرح مصباح الشریعه، ص 517
3. دیگر از عوامل ایجاد کینه و دشمنی شوخی و مزاح بی مورد است. رسول خدا(ص) در روایتی فرموده: «با برادر خویش ستیزه و مزاح مکن (زیرا که این هر دو عامل دشمنی و کینه است)». بزرگان گفته اند: «از شوخی بپرهیزید که موجب کینه و جدایی خواهد شد شوخی آبرو را می برد و دوستان را می پراکند. هر چیزی را تخمی است تخم دشمنی شوخی است.»علم اخلاق اسلامی، ج 2، ص 377
البته اولیاء دینی مزاح می کردند و مؤمنین را نیز سفارش نموده اند اما مزاحی که تنها به شادی می انجامد و باعث آسیب شخصیت، اهانت، تمسخر و ناراحتی کسی نمی شود.

عواقب کینه:
به طور کلی هر کاری که باعث ناراحتی و خشم کسی می شود، همچون بی احترامی، سخن درشت، تمسخر، ستیزه، مجادله، ستم و تجاوز به حقوق، مداخله بی جا و مانند آن می تواند زمینه کینه باشد. آثار و عواقب کینه بسیار است. برخی از عواقب آن عبارت است:
1. کینه ممکن است انسان مؤمن را وادار به غیبت فردی کند که از او کینه به دل دارد و از این طریق مرتکب گناه کبیره گردد.
2. کینه انسان را به وادی بدخواهی و حسد می کشاند و ممکن است آرزوی زوال نعمت مؤمن را در سر بپروراند و یا گاهی موجب شود که عملا به او آسیب برساند.
3. باعث قطع پیوندهای اجتماعی، دوری، جدائی برادران و قطع رحم خواهد شد.
4. گاهی ملازم تحقیر مؤمن می شود و باعث آن می گردد که فرد کینه توز از فردی که از او نفرت دارد روی بگرداند و او را در انظار کوچک و خوار نماید.
5. ممکن است در مورد او دروغ بگوید و یا اسرار او را فاش کند و به اموال و آبروی او آسیب برساند.
6. کینه گاهی به دشمن ظاهر می انجامد و باعث کتک کاری، ضرب و جرح و آزار می شود.
7. کمترین اثر کینه آن است که شخص نمی تواند با گشاده رویی و رفق و مدارا برخورد نماید.ترجمه اخلاق، 253
8. مهم ترین ضرری که کینه توز می کند از ناحیه تاریکی و کدورت باطن خود او است که چه بسا باعث پیری زودرس و آسیب بدنی و روانی او شود.

درمان کینه:
درمان کینه از دل خویش به آن است که بدانی یکی از صفات جمال الهی عفو و بخشش است و خدای متعال، رحمان و رحیم است خیلی زود راضی می شود و هرگز کینه بندگان خویش را به دل نمی گیرد. مشی اولیاء الهی نیز چنین بوده ایشان هرگز کینه توز نبوده اند و با مؤمنان و بندگان خداوند دشمن و عداوت نمی ورزیده اند. مؤمن اهل گذشت و بردباری است و چندان بر بندگان خدای خشم نمی گیرد که نیازمند انتقام شود و در صورتی که نتواند آن را فرو خورد. مؤمن دشمن دشمنان خداست و با دوستان خدا و اهل ایمان دشمن و ستیزه نمی کند. نرم خو و اهل مدارار است و خشونت طلب نیست.
پس اگر احیانا کسی از مؤمنان بر تو ستمی کند یا کاری کند که به خشم آیی، کینه او را به دل مگیر، زیرا که مؤمن از روی علم و آگاهی دشمنی نمی کند و بدخواه برادر خویش نیست و خارج نمودن کینه از دل دیگری به آن است که با او مصاحفه کنی، با روی خوش برخورد کنی، به او هدیه دهی، سخن نرم گویی و محبت بورزی. از محبت خارها گل می شود.
رسو ل خدا(ص) فرمود: «به هم محبت ورزید و به یکدیگر هدیه بدهید که هدیه کینه را می زداید.»علم اخلاق اسلامی، 2، 204
امام صادق(ع) فرمود: «مصافحه کنید که مصاحفه کینه را می زداید.»علم اخلاق اسلامی، 2، 383
حکیمی گفته: «سخن نرم کینه های نهانی را می شوید.»علم اخلاق اسلامی، 2، 340
ازمحبت خارها گل می شود        از محبت سرکه ها خل می شود.
برای مطالعه بیشتر ر.ک:
- علم اخلاق اسلامی، ج 2
- ترجمه اخلاق